[ Pobierz całość w formacie PDF ]
w procesie rozumowania mamy do czynienia z czymś więcej
ty, przy czym granice między właściwościami asymilowanego przedmiotu a strukturami
asymilującego podmiotu zacierają się. Jak już mówiliśmy... należy zatem przeciwstawić
astrukturalnemu genetyzmowi empiryzmu i agenetycznemu strukturalizmowi fenomenologii
gestaltystowskiej strukturalizm genetyczny, zgodnie z którym każda struktura musi mieć
swoją genezę, a każda geneza stanowi przejście od struktury mniej rozwi-niętej do struktury
bardziej złożonej (s. 450-51).
93
31 Jean Piaget: La psychologie de l intelligence, Paris 1947, rozdz. I i III.
Informacja a transakcja psychologiczna
143
tywne struktury muzyczne pod kÄ…tem ich zwiÄ…zku ze sche-matami naszej reakcji jest to
analiza przekazu wyposażo-nego w pewien zasób informacji, który nabiera wartości jedynie w
zwiÄ…zku z reakcjÄ… odbiorcy i tylko pod tym warun-kiem istotnie organizuje siÄ™ w znaczenie.
Według Wertheimera proces myślowy można opisać na-
stępująco: jeśli mamy sytuację SA i sytuację S2, która jest
rozwiÄ…zaniem sytuacji S15 czyli terminus ad quem, to procesem
jest przejście od pierwszej sytuacji do drugiej, przejście, w któ-
rym Sj jest strukturalnie niepełna, jest dywergencją struk-
tury, strukturą wieloznaczną, która w miarę precyzowania się
i rozwiązywania przekształca się w S2. Takie pojęcie pro-
cesu przyjÄ…Å‚ Meyer w muzyce: bodziec prezentuje siÄ™ od-
biorcy jako wieloznaczny i niedokończony, budząc w nim
tendencję do uzyskania satysfakcji jednym sło-
wem, doprowadza odbiorcÄ™ do stanu kryzysu, w tym sensie,
że ów odczuwa potrzebę znalezienia jakiegoś stałego punktu
odniesienia, który by usunął niejasność. Wtedy właśnie po-
jawia się emocja, gdyż dążenie odbiorcy do uzyskania odpo-
wiedzi zostaje nieoczekiwanie powstrzymane. Gdyby dążenie
to zostało zaspokojone, nie byłoby owego szoku emocjonalne-
go. Ponieważ sytuacja o niepewnej strukturze lub niejasnej
organizacji rodzi dążenie do wyjaśnienia jej, każda przeszkoda
utrudniająca wyjaśnienie powoduje szok uczuciowy. Ta gra
powstrzymań i reakcji emotywnych nadaje utworowi mu-
zycznemu znaczenie. I podczas gdy w życiu codziennym pow-
stają rozmaite sytuacje krytyczne, które nie znajdują roz-
wiązania i nikną równie przypadkowo, jak powstały, w mu-
zyce powstrzymanie jakiegoś dążenia nabiera znaczenia
w tym stopniu, w jakim widoczne staje się powiązanie między
dążeniem do rozwiązania a rozwiązaniem. Cykl: bodziec-
-kryzys-powstające dążenie-zaspokojenie dążenia-rekonstruk-cja ładu nabiera znaczenia
przez to, że zostaje zamknięty.
W muzyce sam bodziec, czyli muzyka, uaktywnia dÄ…-
3r
142
Otwarcie, informacja, komunikacjÄ…
a) Zadowolenie estetyczne, jakiego doznajemy wobec każdego dzieła sztuki, ujęte w
kategoriach psychologii, opiera się na tym samym mechanizmie integracji i dopełnie-nia, które
jest typowe dla każdego procesu poznawczego. Tego rodzaju aktywność jest fundamentem
estetycznego roz-koszowania się formą chodzi tu więc o to, co na innym miejscu
nazwaliśmy otwarciem pierwszego sto-pnia.
94
b) Poetyki współczesne kładą nacisk na stosowanie po-wyższego mechanizmu i zdążają
do tego, aby zadowolenie estetyczne wypływało nie tyle z poznania ostatecznie ukształ-
towanej formy, ile raczej z uczestniczenia w owym nieustan-nie otwartym procesie,który
pozwala nam dostrzegać wciąż no-we profile danej formy i nowe możliwości w niej zawarte
chodzi tu zatem o to, co określiliśmy jako otwarcie dru-giego stopnia.
Stwierdziliśmy zatem, że tylko psychologia typu transak-cyjnego (zwracająca większą uwagę
na genezę form niż na ich obiektywną strukturę) pozwala nam zrozumieć w pełni tę drugą
postawę, to drugie znaczenie pojęcia otwarcia.
Transakcja i otwarcie
Przypatrzmy się przede wszystkim, w jaki sposób sztuka wszystkich czasów dąży do
wzbudzenia w odbiorcy doświad-czeń świadomie niepełnych, nagle przerywanych w celu
wywołania w nim, poprzez stan niezaspokojonego ocze-kiwania, naturalnego dążenia do ich
dopełniania.
ZadowalajÄ…cÄ… analizÄ™ tego mechanizmu psychologicznego
daje nam Leonard Meyer w swoim dziele Emotion and
Meaning in Musie."! Meyer opiera swojÄ… argumentacjÄ™ na
zasadach szeroko pojętej Gestahtheorie. Analizuje on obiek-
84 The Uniyersity of Chicago Press 1959.
Informacja a transakcja psychologiczna
145
naturalne przyjmują jako konieczną w chwili, kiedy konstytuu-ją się w zespolone całości. Czy
forma muzyczna ma te same cechy pierwotnej stabilności?
Meyer w tym miejscu przezwycięża własny gestaltyzm
i przyznaje, że pojęcie optymalnej organizacji w muzyce
stanowi element kulturowy. Znaczy to, że muzyka nie
jest językiem uniwersalnym, że dążenie do takich, a nie innych
rozwiązań jest wynikiem określonego wykształcenia i kultury
muzycznej, historycznie uwarunkowanej. Zjawiska dzwiękowe,
które dla pewnej kultury muzycznej stanowią element kry-
zysu, dla innej mogą być tak regularne, że aż graniczą z mo-
notonią. Nie percypujemy danej całości w sposób bezpośredni
i bierny percepcja jest aktem organizacji, którego się
uczymy, a uczymy się go w określonym kontekście społecz-
no-kulturowym. W kontekście tym zasady percepcji nie są
zjawiskami czysto naturalnymi, ale kształtują się pod wpły-
wem określonych modeli kulturowych lub, by użyć
terminologii transakcyjnej, pod wpływem form przy j ętych,
czyli systemu naszych upodobań i nawyków, przekonań in-
telektualnych i skłonności emotywnych, kształtujących się
w nas jako wynik określonego wychowania, które z kolei
jest wytworem środowiska materialnego, historycznego i spo-
Å‚ecznego.36
95
Meyer posługuje się przykładem zespołu bodzców utwo-rzonego przez litery TTRLSEE i
proponuje rozmaite spo-soby grupowania i organizowania wspomnianych liter, tak żebyśmy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]