[ Pobierz całość w formacie PDF ]
odkrywa podmiotowość poznania i wyciąga z tego stosowne konsekwencje
dotyczące istoty i granic ludzkiego poznania. Kwestie dotyczące bóstw,
natury rzeczy, celu ludzkich wysiłków muszą uwzględniać teoriopoznawczą
relacjÄ™ podmiotu i przedmiotu poznania. Krytyka poznania dokonuje siÄ™
u Ksenofanesa w imię pobożności, ale już innej refleksyjnej i krytycznej,
zasadzajÄ…cej siÄ™ na naczelnej wartoÅ›ci, jakÄ… jest sofíe. Owa sofíe opiera siÄ™
na umiejętności krytycznego myślenia, a ono na uprzednim rozpoznaniu
podmiotowości poznania. W skład tej mądrości wchodzi przede wszystkim
możliwość pytania o podstawy własnych przekonań, a nie tylko jak to było
w tradycji homeryckiej powtarzanie i memoryzowanie zastanych treści lub
dogmatyczne wygłaszanie twierdzeń. Ksenofanes nie musi być uznawany
za myśliciela przełomowego tylko z racji swoich poglądów teologicznych,
ale głównie dlatego, że dostrzega konieczność refleksji epistemologicznej.
Ksenofanes zatem może być uznany za myśliciela, który już przed Hera-
klitem, Demokrytem, Sokratesem i Platonem ujawnia postawÄ™ krytycznÄ…
i toruje drogę tamtym koncepcjom, każe bowiem filozofii być świadomą
podstaw swojej wiedzy. yródłowy krytycyzm epistemologiczny Ksenofa-
nesa rozwinie się pózniej w krytycyzm metodologiczny Parmenidesa i jego
następców.
Xenophanes, Hermes 125 (1997), s. 17 33; E. Heitsch, Das Wissen des Xenophanes,
Rheinisches Museum für Philologie, Neue Folge 109 (1966), s. 193 235; L. Groarke,
Greek Scepticism. Anti-Realist Trends in Ancient Thought, Montreal & Kingston: McGill-
-Queen s University Press 1990, s. 32 34.
52
Na pychę, jako jedno z głównych zródeł (obok postępującego bezprawia) degradacji
człowieka, wskazywał już Hezjod w Pracach i dniach.
ksenofanes z kolofonu i greckie zródła problemu poznania 23
XENophANES of colophoN
ANd thE grEEk SourcES of thE problEm of kNowlEdgE
Summary
Criticism is nowadays broadly defined firstly, as a cognitive attitude consisting in
investigation of rightness of one s beliefs and considering true only those statements
which are substantiated. Secondly, it is a cognitive attitude opposed to dogmatism
(e.g. skepticism understood not as negative dogmatism but as zeteticism and
ephecticism), which allows the possibility of changing one s opinion as a result
of occurrence of new facts or theories. Cosmological-ontological interpretation
of early Greek philosophy, which is currently dominant, may be complemented
(or even overcome) by a critical one. The article presents elements of Xenophanes
philosophy (especially Xenophanes theological fragments) in the light of the
problem concerning the historical origins of philosophical criticism. In this paper
I try to recognize Xenophanes theological fragments not as a positive theology, but
rather as an attempt to construct a dialectical metaphor (like in case of Gadamer s
interpretations of Plato s polis), which has emphasized the epistemological assump-
tions of his philosophy.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]