[ Pobierz całość w formacie PDF ]
pokoleniu warstwy zamożniejsze, te właśnie warstwy, które mają odpowiednie środki do
starannego wychowania swych synów.
39
Wśród warstwy średnio zamożnej i ubogiej, o ile istnieje system wychowania
moralnego, to polega on wyłącznie prawie na kształceniu moralności biernej, wyrażającej się
w zdawkowej szlachetności lub sentymentalizmie. Uczy się dzieci, czego nie należy robić,
tylko się ich nie uczy, co robić trzeba. W dbałości o ich przyszłość materialną co najwyżej
myśli się o postawieniu ich przy jakimś żłobie, zaopatrywanym stale w obrok, dającym
pewność, że tego obroku nie zabraknie, że nie trzeba będzie użyć wysiłku do szukania
innego. O tym, żeby kształcić odwagę do życia samodzielnego, energię, rzutkość, inicjatywę,
żeby wyrabiać ludzi uczciwie umiejących brać z życia, co im się należy, a nie czekających, aż
im będzie dane, o tym w wychowaniu naszym mowy jeszcze nie ma. O ile kształcimy jakie
cnoty w młodzieży to nie takie, które dadzą im realną wartość jako ludziom dojrzałym, ale
które służą tylko do prezentowania się dobrze, w naszym, naturalnie, rozumieniu.
To samo jest w zakresie wychowania umysłowego – mówię o pozaszkolnym, bo szkoła
nie od nas zależy. Zdolności, które wyrabiamy w dzieciach, wiadomości, jakie im dajemy i
jakie one później dorastając same w duchu ogólnego kierunku zdobywają, w połowie nawet
nie mają żadnej wartości w życiu realnym. Wychowanie umysłowe u nas robi takie wrażenie,
jakby nauka miała służyć tylko do ozdobienia życia, którego istota bez niej się tworzy.
Dzięki temu jesteśmy, pomimo wysokiego pojęcia o sobie pod tym względem, jednym z
najgorzej wychowanych narodów w Europie. Mamy ogromnie dużo ludzi zdolnych, ale
niesłychanie mało uzdatnionych, bardzo dużo „miłych w towarzystwie", ale nadzwyczaj mało
umiejących postępować z ludźmi tam, gdzie interesy w grę wchodzą. Gdy jest posada ze stałą
pensją i szablonowymi obowiązkami, zgłaszają się na nią dziesiątki i setki kandydatów, ale
gdy trzeba samodzielnego kierownika przedsięwzięcia, nawet bez fachowej wiedzy, dobrego
administratora itp., można całą Polskę przejechać i odpowiedniego człowieka nie znaleźć.
Tym bardziej nie ma ludzi umiejących dawać początek nowym gałęziom wytwórczości i
zarobkowania, dla których tyle pola jest w naszym kraju. Wychowanie nasze jest takie, że u
nas inteligentni i wykształceni ludzie nie mają pojęcia o porównawczej wartości pracy, o
istocie handlu, o obrotach bankowych, prawie wekslowym, o elementarnej buchalterii itp.
rzeczach, o które w życiu ciągle się muszą ocierać; ci sami ludzie nie umieją w rozmowie o
interesach utrzymać się przy przedmiocie, ściśle się wyrażać, pisać, ba, nawet adresować
listów. Nawet w życiu towarzyskim, wbrew ustalonej opinii, jesteśmy niesłychanie mało giętcy,
w tym znaczeniu, że wywołujemy niepotrzebne konflikty lub, co się o wiele częściej zdarza,
niepotrzebnie ustępujemy, a nie umiemy przystosować się do otoczenia i warunków bez
uszczerbku dla naszej indywidualności i godności osobistej.
Bierność naszego charakteru i kultura tej bierności w wychowaniu nadaje specyficzny
układ naszym stosunkom rodzinnym i społecznym. W żadnym kraju tak jak u nas żony nie
rządzą mężami, dzieci rodzicami, a młodzież społeczeństwem. Bez przesady przecie można
powiedzieć, że lwią część naszej historii w XIX stuleciu zrobiła młodzież.
Jeżeli się głębiej zastanowimy nad istotą pojęć politycznych, najbardziej
40
rozpowszechnionych w naszym społeczeństwie, to dojdziemy do przekonania, że w nich
najlepiej bodaj wyraża się ta bierność naszego charakteru. Najpopularniejsze u nas hasło:
„nie drażnić wrogów" – jest hasłem narodu pragnącego sobie zapewnić spokojną wegetację,
nie życie, bo wszelkie przejawy naszego życia, naszej energii czynnej z natury rzeczy
najsilniej tych wrogów drażnią. Przecie, chcąc zastosować się do programu, według którego
nie trzeba dawać powodów do prześladowań, nie trzeba dostarczać wrogom argumentów, a
natomiast postępowaniem swoim pozyskać zaufanie obcych rządów, chcąc być z nimi w
[ Pobierz całość w formacie PDF ]